Met zijn landschapskunst wil kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde mensen wijzen op schoonheid en milieuproblemen. Dikwijls benut hij de mogelijkheden van licht om belangrijke waarden zoals duurzaamheid en verbondenheid te symboliseren. Licht en interactie staan ook centraal bij het innovatietraject rondom de Nederlandse Afsluitdijk. 

In nauwe samenwerking met een team van ontwerpers, technici en ontwikkelaars, waaronder Triflex, verankert Roosegaarde de internationale status van de dijk als icoon van de Nederlandse waterbouwkunde en design. Rijkswaterstaat versterkt de komende jaren de Afsluitdijk om Nederland ook in de toekomst te beschermen tegen de kracht van het water. Icoon Afsluitdijk is de naam van het parallel lopende design-innovatieproject voor de 32 kilometer lange dijk. Voor het project worden tijdelijke en permanente werken geïnstalleerd om de cultuurhistorische waarde van de Afsluitdijk te versterken. 

Ontwerper en innovator Daan Roosegaarde: “Door een subtiele laag van licht en interactie toe te voegen, versterken we de schoonheid van de dijk en ontstaan er nieuwe koppelingen tussen mens en landschap, verleden en toekomst, duister en licht, poëzie en functionaliteit.” Icoon Afsluitdijk neemt de bezoeker mee in het innovatieve karakter van de dijk door zijn belangrijkste functies te accentueren: waterbescherming en erfgoed, energie en mobiliteit, dit als exemplarisch model van een slim landschap voor vandaag en morgen. 

Tijdelijke kunstwerken

Het project startte in 2016 met WATERLICHT, een poëtische lichtinstallatie die ons herinnert aan de rol die de dijk speelt bij de bescherming van Nederland tegen overstromingen, en SPIEGELSTENEN, een ode aan de 5.000 werknemers die de 32 kilometer lange dijk in 5 jaar steen voor steen met de hand hebben gebouwd (2016). 

De tijdelijke installatie WINDVOGEL, energie-opwekkende vliegers die tot wel 100 kW kunnen leveren, ontwikkeld naar de droom van wijlen astronaut Wubbo Ockels, en GLOWING NATURE, de wereldpremière van Roosegaardes expositie van lichtgevende micro-organismen, verbeelden de kracht van de natuur als bron van energie en licht en als nieuwe energieoplossing voor de steden van morgen (2017).

Permanente poort van licht

Het permanente werk LICHTPOORT, ten slotte, geeft de 60 opgeknapte monumentale sluizen stammend uit 1932 een retro-reflecterende laag, waardoor de lijnen van de sluisdeuren oplichten door de koplampen van passerende auto’s. Zo komen de schetsen van de architect van de sluizen, Dirk Roosenburg (grootvader van Rem Koolhaas) weer tot leven. LICHTPOORT (2017) is uniek in de wereld, speciaal gemaakt voor de Afsluitdijk en vormt het voorbeeld van een toekomstig energieneutraal landschap waar vervuilende straatverlichting achterhaald is geworden. 

Daan Roosegaarde streeft naar bijzondere belevenissen: “Ik wil ervaringen creëren die je niet kunt downloaden, plekken die je met eigen ogen wil zien.” Alle projecten rondom de Afsluitdijk verbinden de mens op unieke wijze met het Nederlands landschap. Ze vormen een technologisch en wetenschappelijk verhaal dat de bezoeker zal bijblijven. “De Afsluitdijk is natuurlijk al een geweldig bouwwerk dat niet echt verfraaid hoeft te worden door er objecten aan toe te voegen”, vindt Roosegaarde. “Dat moet gebeuren door met innovatieve vindingen de soberheid en het unieke karakter van de dijk te versterken.” 

Expertises die elkaar aanvullen

Om met het concept LICHTPOORT van de sluisgebouwen een spectaculaire entree te maken, werkte Studio Roosegaarde samen met TTB, een samenwerkingsverband van markeringsbedrijven Track Line, Burdie en leverancier Triflex. De maatschap werkte onder strikte geheimhouding maandenlang aan uiteenlopende prototypes. 

Om een optimale kwaliteit en beleving te creëren, hanteert Studio Roosegaarde hoge eisen en vraagt hij het uiterste van partners. Roosegaarde: “In samenwerking zoek ik naar partijen die met dezelfde drive werken als Studio Roosegaarde. Ik moet niet alleen vertrouwen hebben in de producten van een partner, maar ook in de kennis en kunde van de mensen.” Alles is uit de kast gehaald om de gewenste reflectiewaarde te bereiken. En de gewenste kwaliteit: de techniek moet immers extreme omstandigheden, veel wind en zout, weerstaand. 

Uiteindelijk viel de keuze op het concept waarbij stroken van retro-reflecterend materiaal worden aangebracht die de authentieke contouren volgen van de monumentale sluizen. Zo wordt het perspectief van de Afsluitdijk op sfeervolle wijze benadrukt. Het is nog niet eerder toegepaste techniek in deze context. Daan Roosegaarde licht toe: “Innovaties worden mogelijk gemaakt door combinaties van verschillende disciplines en kennisbronnen. De combinatie TTB is gespecialiseerd in de ontwikkeling, levering en het aanbrengen van het product. En Studio Roosegaarde is gespecialiseerd in het ontwerpen van sociaal technologisch design gefocust op ruimte en interactie. Dit samenwerkingsverband is een praktijkvoorbeeld waarom partijen elkaars expertise aanvullen. En daardoor is de vereiste kwaliteit, innovatie en kennis geleverd.”

Herstel sluisgebouwen

Voordat de reflecterende lijnen zijn aangebracht, is het verouderde beton van de 60 monumentale sluizencomplexen gerestaureerd. Nadat de oude coating van de bouwwerken is verwijderd, het beton is hersteld en nieuwe beschermende coating is aangebracht, zijn de strips met het reflecterende materiaal aangebracht op alle karakteristieke lijnen die het sluisgebouw vormen. Roosegaarde voorspelt een bijzondere beleving voor de weggebruiker. “Wanneer je op de Afsluitdijk rijdt, lijkt het voor de automobilist alsof de dijk speciaal voor jou verlicht is. Het lijkt een beetje alsof je in een futuristische film bent beland.”

Energieneutraal

Omwonenden en natuurliefhebbers die bang zijn voor lichtvervuiling rondom de Afsluitdijk kunnen gerust zijn. Het gaat om een energieneutraal en passief systeem. Het oplichtende effect ontstaat wanneer de schemer invalt en passerende voertuigen met hun koplampen de gebouwen beschijnen.