Een uniek historisch bouwwerk in Nederland: het waterfiltergebouw in Heveadorp. Van 1908 tot 1915 was het gebouw, samen met de nabij gelegen waterkelder, een onderdeel van Modelboerderij Huis ter Aa. Na meer dan 100 jaar is dit sterk verwaarloosde gebouw het enige overblijfsel van de boerderij. Een consolidatieproces met onder meer Triflex zorgde ervoor dat het waterfiltergebouw er weer als vanouds uitziet.

Een rijke historie

Rond 1903 begon ondernemer Joseph Wilhelm Frederik Scheffer met de bouw van melkveehouderij Huis ter Aa in Heveadorp. Met zijn onderneming wilde hij onder zeer hygiënische omstandigheden melk en andere zuivelproducten produceren. Begin vorige eeuw was er namelijk sprake van een hoge kindersterfte als gevolg van verontreinigde melk. Scheffer wilde dit een halt toeroepen en daar moest de waterfilterkelder een bijdrage aan leveren. Het van nature schone kwelwater van de Seelbeek werd via een inlaat het filtergebouw ingeleid, waar zand en ander materiaal konden bezinken.

Vervolgens werd het water naar een ondergrondse opslag gevoerd, terwijl het beekwater van de laatste verontreinigingen werd ontdaan. Naast dat het gefilterde water werd gebruikt als drink- en waswater voor het melkvee, werd ook de fabriek ermee schoongehouden. Toen deze manier van zuiveren in 1915 niet meer rendabel was – Scheffer kon in prijs niet concurreren met gepasteuriseerde melk – werd het complex van de modelboerderij verkocht aan de Hevea Rubberfabriek. Deze fabriek was nog jaren daarna industrieel actief.

Groot onderhoud

De Bekenstichting zet zich al bijna 40 jaar in voor het behoud van sprengen en beken op de Veluwe. Deze stichting ervaarde het sterk verwaarloosde waterfiltergebouw in Heveadorp altijd als zeer waardevol. Lodewijk Rondeboom – contactpersoon van de Bekenstichting – vertelt over de staat van het gebouw vóór de consolidatie: “Bouwkundig gezien was het in erg slechte staat. In 1987 is dit gebouw gedeeltelijk gerestaureerd door vrijwilligers, maar destijds konden de geplande werkzaamheden maar voor de helft worden uitgevoerd. Daarna is er de laatste 30 jaar niets meer aan gedaan.”

De Bekenstichting ging op zoek naar fondsen en sponsoren om de renovatie van dit bijzondere gemeentelijke monument van A tot Z uit te kunnen voeren. Applicateur Multi Protect Nederland mocht aan de slag om met Triflex het ovaalvormige dak te coaten en de borstwering te herstellen. Naast Multi Protect Nederland waren er meerdere partijen die nog andere herstelwerkzaamheden hebben verricht tijdens het consolidatieproces. Zo zijn ontbrekende muurgedeelten teruggebracht, zijn de metalen draagbalken van het troggewelven dak behandeld tegen verdere corrosievorming en zijn de oude traliehekwerken vervangen. Rondeboom vertelt: “De keuze is op Triflex als partner gevallen, omdat Triflex’ coatings scheuroverbruggend zijn en regelmatig worden toegepast bij Rijksmonumenten.” 

De uitdaging

Emiel van Leeuwen (technisch adviseur bij Triflex) vertelt over het project: “Omdat het oude dak geen afwerking had, hebben water en weersinvloeden lange tijd vrijspel gehad. De zandcementdeklaag die over de gewelfconstructie ligt, heeft zwaar geleden onder deze invloeden en is daardoor zeer beschadigd.” Maar dat was volgens Van Leeuwen niet het enige probleem: “De dakconstructie liet water door naar de onderliggende ruimte. Dit gaf op zijn beurt weer schade aan de ijzeren draagbalken in het troggewelven dak.”

Om dergelijke beschadigingen in de toekomst te voorkomen, moest het nieuwe systeem aan harde eisen voldoen. Van Leeuwen: “Het systeem moest bestand zijn tegen stilstaand water dat zich op het dak verzamelt en de onderliggende draagconstructie moest voor een langere periode beschermd worden tegen weersinvloeden. Maar we moesten ook rekening houden met het vele groen rondom het gebouw. Denk aan ontkiemende zaden die het systeem niet mogen aantasten.”

Tijdens de consolidatie zijn er door Bouwbedrijf A. Methorst extra voorzieningen getroffen voor de bestaande ondergrond. William Jansen van Multi Protect Nederland vertelt: “De kwaliteit van de ondergrond was erg slecht, doordat deze zeer oud is, geen onderhoud heeft gehad en door de locatie midden in de bossen aan vele invloeden van buitenaf onderhevig is geweest. Op ons advies heeft Bouwbedrijf A. Methorst de ondergrond daarom grondig hersteld. En omdat de periode van uitvoering in de winter viel, heeft de Bekenstichting Bouwbedrijf A. Methorst een tijdelijke tent over het gebouw laten plaatsen. Deze gaf de constructie de mogelijkheid te drogen en voorkwam het intreden van vocht door regen en condensatie.”

De oplossing

Het doel was een duurzame, kwalitatieve afdichting van het dak, daarom is er gekozen voor Triflex ProTect met Finish 205 als afwerking. Van Leeuwen: “Dit systeem is zeer geschikt voor deze toepassing, omdat het – in tegenstelling tot de meeste andere coatings en een traditionele bitumendakbaan – bestand is tegen hydrolyse en stilstaand water.” Het systeem is tevens verkrijgbaar in vele kleuren, waardoor de gewenste kleur altijd (dicht) te benaderen is. De borstwering is behandeld met Triflex ProDetail. Dit opstaande metselwerk is afgewerkt met dezelfde finish als het dak.

Het proces

Van Leeuwen omschrijft het proces waarin het systeem is toegepast: “Allereerst is de ondergrond afgeklopt met een hamer om te horen of er delen van de cementdekvloer los lagen. Dit was het geval op grote delen, daarom zijn deze gaten en schades hersteld met een cementgebonden mortel en Cryl Spachtel. De vervolgstap bestond uit Cryl Primer aanbrengen en een schraaplaag ProFloor RS. Vervolgens het Triflex ProTect membraan, Speciaalvlies en daarna nog een tweede laag ProTect. Na uitharding zijn de overlappen van het vlies weggewerkt met een Cryl Spachtel voor een mooi, egaal oppervlak. Tot slot is er op het hele dak met de borstwering een Triflex Cryl Finish 205 kleurlaag aangebracht. Er is gekozen voor een grijstint om de kleur van de cementgebonden deklaag te benaderen.”

Het resultaat

Onder grote belangstelling is het geconsolideerde waterfiltergebouw op 6 juli 2018 opgeleverd. Het resultaat is een mooie samensmelting van een historisch bouwwerk met de hedendaagse techniek van vloeibare kunststoffen. Van Leeuwen: “Het ruim honderd jaar oude troggewelven dak heeft een extra lange levensduur gekregen, zonder dat de authenticiteit verloren gaat. Het mooie is dat het systeem niet de aandacht opeist, maar dat het een bescheiden toegevoegde waarde geeft.” Ook Rondeboom is tevreden met het eindresultaat: “De standaard grijze coating is ook voor wat betreft de historische uitstraling van dit gemeentelijke monument een ideale keuze gebleken.”